Ahmet
Ahmet ÇELİKKOLLU

İnşaat Mühendisi

DEPREME GÖRE YÜKSEK BİNA NEDİR?

586

27-04-2024

Binaların yüksek olup olmadığına, hangi binanın yüksek olduğuna deprem karar verir. Türkiye gibi deprem ülkelerinde tasarımda yatay deprem etkileri baskındır. Düşey yüklere göre binaları ayakta tutmak zor değildir çünkü hem binaların güçlü yönleri düşey yöndür hem de yerçekimi etkisiyle mücadele etmezsiniz yani düşey etkiler yerçekimi etkisiyle uyumludur. Deprem etkisi yani yatay etkiler ise yerçekimi ile pek uyumlu değildir ve bina yatay yönde düşey yönde olduğu kadar güçlü değildir. Deprem tehlikesi bölge bölge değişir, fay hatlarına yakın bölgelerde yer hareketleri daha büyük olurken, fay hatlarından uzak bölgelerde yer hareketleri nispeten daha küçük olur yada hiç olmaz. Binada atalet kuvveti dediğimiz deprem kuvvetlerini de işte bu yer hareketleri oluşturur. Basit bir tabirle binadaki deprem kuvveti topraktan binaya geçer ve tekrar taşıyıcı sistem tarafından toprağa geri iletilir, bu kuvvetleri toprağa geri verebilen taşıyıcı sistemler başarılı taşıyıcı sistemlerdir. Deprem tehlikesinin nispeten küçük olduğu yerlerde rahatlıkla 35-40 katlı yapılar tasarlanabilir ve bu yapılar büyük deprem kuvvetlerine maruz kalmaz. Ancak deprem tehlikesinin büyük olduğu yerlerde binada büyük yatay kuvvetler oluşacağından 20-22 katlı yapılar aynı rahatlıkla tasarlanabilir. Dolayısıyla deprem tehlikesinin büyük olduğu, faylara yakın bölgelerde 20-22 katlı binalar yüksek bina sınıfındayken, deprem tehlikesinin nispeten küçük olduğu, faylardan uzak bölgede 35-40 katlı yapılar yüksek bina sınıfındadır. Her katta 4 daire olan kat alanı yaklaşık 400 metrekare olan, 35 katlı bir yapı, deprem tehlikesi az olan bir yerde ise yani faylardan uzak ise o yapıda spektrum eğrisinin plato kısmındaki en büyük değer alındığında o binada toplamda en fazla 4200 ton deprem kuvveti oluşur. Deprem tehlikesinin nispeten büyük olduğu, faya yakın bir bölgede bulunan aynı nitelikteki 23 katlı bir yapıda ise spektrum eğrisindeki en büyük ivme baz alındığında 6900 ton toplam deprem kuvveti oluşur (spektrum eğrisindeki sadece platodaki en büyük değer dikkate alındı). Görüldüğü üzere deprem tehlikesi büyük olan bir yerde 23 katlı bir yapıda 6900 ton yatay kuvvet olurken, deprem tehlikesi küçük olan 35 katlı bir yapıda 4200 ton kuvvet oluşabilmekte (Tüm kütleye spektrum eğrisindeki en büyük ivme etkidiği düşünüldü. Gerçek deprem kuvvetleri binaların periyotlarına göre tabiki değişkenlik gösterecektir ancak buradaki kıyaslama açısından spektrum eğrisindeki en büyük değer dikkate alındı, söylenilmek istenen deprem tehlikesinin büyük olduğu yerlerde yapı yüksekliği azda olsa nispeten büyük kuvvetlerin yapıya etkiyeceği). O halde yapının yüksekliği yada kat sayısı binanın yüksek olup olmadığını belirlemez. Deprem kuvvetinin büyüklüğü ve dolayısıyla tasarım zorluğu binanın yüksek olup olmadığını belirler. Ülkemiz deprem yönetmeliğine göre deprem tehlikesinin en az olduğu yerlerde 105 metreden yani yaklaşık 35 kattan daha yüksek olan binalar yüksek bina statüsünde iken, deprem tehlikesinin en fazla olduğu yerlerde 70 metreden yani yaklaşık 23 kattan daha yüksek olan binalar yüksek bina statüsüne girmektedir